Deelname aan een criminele organisatie

Deelneming aan een criminele organisatie is strafbaar in artikel 140 lid 1 van het Wetboek van Strafrecht (Sr). Dit artikel luidt als volgt:

"Deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of een geldboete van de vijfde categorie."

Deelneming aan een criminele organisatie kan worden gestraft met een maximale gevangenisstraf van zes jaar of een geldboete van de vijfde categorie.

Indien een organisatie tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van twaalf jaar of meer is gesteld, geldt een hoger strafmaximum. Dan kan een gevangenisstraf worden opgelegd van maximaal tien jaar of een geldboete van de vijfde categorie.

Voor de oprichters, leiders of bestuurders van een criminele organisatie geldt eveneens een verhoogd strafmaximum: hun straffen kunnen met een derde worden verhoogd.

Gaat het om een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven, dan geldt zelfs een maximale gevangenisstraf van vijftien jaar. De oprichters, leiders of bestuurders van een dergelijke organisatie riskeren een maximale gevangenisstraf van dertig jaar of een geldboete van de vijfde categorie.

Van een organisatie in de zin van artikel 140 Sr is sprake als er een samenwerkingsverband is met een zekere mate van structuur en duurzaamheid tussen de verdachte en ten minste één andere persoon. Een organisatie hoeft dus niet groot te zijn. Twee personen zijn genoeg. Voor structuur is hiërarchie geen vereiste.

Het doel van de organisatie moet zijn het plegen van misdrijven. Voor strafbaarheid is het niet nodig dat de misdrijven al gepleegd zijn; het is voldoende dat er een voornemen (opzet) is om dit te doen. Het gestructureerde karakter van de organisatie en eventueel al gepleegde misdrijven kunnen als bewijs dienen dat er sprake is van dit oogmerk.

Volgens de Hoge Raad is sprake van deelneming aan een criminele organisatie als de verdachte behoort tot het samenwerkingsverband én als de verdachte een aandeel heeft in, dan wel ondersteunt, gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met het plegen van misdrijven.

Elke bijdrage aan een criminele organisatie kan strafbaar zijn. Een dergelijke bijdrage kan bestaan uit het (mede)plegen van misdrijven, maar ook uit het verrichten van diensten die op zichzelf niet strafbaar zijn, zolang er van ondersteuning of aandeel kan worden gesproken.

Voor deelneming is voldoende dat de verdachte weet dat het doel van de organisatie is om misdrijven te plegen. Daarnaast moet het opzet van de verdachte gericht zijn op het deelnemen aan de organisatie.

Het is niet altijd duidelijk of een gedraging kwalificeert als deelname aan een criminele organisatie. In de rechtspraak vindt hierover geregeld discussie plaats. De rechter toetst aan de omstandigheden van het geval.

Onder omstandigheden kunnen de volgende handelingen als deelname worden aangemerkt:

• leidinggeven aan een criminele organisatie die zich op grote schaal bezighoudt met hennepteelt (HR 23 april 2024, ECLI:NL:HR:2024:619);

• het laten ontstaan en in stand houden van een bedrijfscultuur waarbinnen strafbare feiten werden begaan (HR 10 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:264);

• het ontvangen en doorsturen van gegevens van katvangers binnen een criminele organisatie die zich bezighoudt met bankpasfraude (HR 23 mei 2023, ECLI:NL:HR:2023:739); en

• deelnemen aan vergaderingen van een (inmiddels verboden) motorclub die als een criminele organisatie is aangemerkt, het (mede)bepalen van de koers van die motorclub en het opleggen van boetes aan leden van die motorclub (HR 5 juli 2022, ECLI:NL:HR:2022:969).