Mishandeling of dood door schuld bij (ernstige) medische missers

Mishandeling is geregeld in de artikelen 300 t/m 304 van het Wetboek van Strafrecht. Die artikelen beschrijven mishandeling als het opzettelijk toebrengen van pijn of letsel.

Mishandeling in geneeskundige context kent zijn eigen invulling. Bij iedere operatie zal de arts bewust het mes zetten in het lichaam van de patiënt en de patiënt daarmee pijn doen. Vanzelfsprekend maakt de arts zich niet bij iedere operatie schuldig aan mishandeling. Als de operatie wordt uitgevoerd conform de medische richtlijnen, dan komt de arts een beroep toe op de zogeheten ‘medische exceptie’. De materiële wederrechtelijkheid ontbreekt dan en de arts is niet strafbaar.

Als de arts daarentegen fouten heeft gemaakt tijdens de operatie, kan hij geen beroep doen op de medische exceptie. Dan wordt het van belang te beoordelen of de arts de complicatie ‘opzettelijk’ teweegbracht. Dat vereiste van ‘opzet’ ken een eigen juridische invulling. De minst bewuste vorm van opzet is het zogeheten ‘voorwaardelijk opzet’. Daarvan is sprake zodra een arts willens en wetens de aanmerkelijke kans op een bepaald gevolg (in dit geval: de complicatie) aanvaart.

Het is lang niet altijd eenvoudig te bepalen of dat het geval is. Hiervan was bijvoorbeeld wel sprake in de casus van de ‘Haagse borstendokter’ . Hij plaatste borstimplantaten onder onvoldoende hygiënische omstandigheden, zonder juiste dossiervorming en met gebruikmaking van niet-bekende methoden (de ‘mam- ma-navigator’, een soort kitspuit).

Janssen Steur – die op grote schaal verkeerde diagnosen stelde en daar ook in bleef volharden – werd juist vrijgesproken van (onder andere) mishandeling. Die vrijspraak hield in cassatie ook stand.

Wilt u hier meer over weten? Neem dan contact op met Bram Horenblas. Hij publiceert met enige regelmaat over dit onderwerp (zie recent: TvGR 2024-3, “Rechtbank Midden-Nederland 13 september 2023 (slapende hulpverlener), m.nt. mr. A.J. Horenblas”, p 279 -288).

Dood door schuld is geregeld in artikel 307 van het Wetboek van Strafrecht. Dit artikel bepaalt dat iemand die door zijn schuld de dood van een ander veroorzaakt, gestraft kan worden met een gevangenisstraf of geldboete. In een medische context betekent dit dat de zorgverlener niet opzettelijk, maar bijvoorbeeld als gevolg van grove nalatigheid of ernstige fouten van de zorgverlener de door van de patiënt heeft veroorzaakt.

De ‘schuld' genoemd in artikel 307 Sr, bestaat in medische zaken uit een verwijtbare handeling of een verwijtbaar nalaten: de zorgverlener heeft aanmerkelijk onvoorzichtig en/of onachtzaam en/of nalatig gehandeld. Kort gezegd dient er sprake tee zijn van grove nalatigheid tijdens de beroepsuitoefening van de zorgverlener.

Niet iedere medische fout wordt ook vervolgd. Het Openbaar Ministerie houdt zich daarbij aan de “Aanwijzing feitenonderzoek / strafrechtelijk onderzoek en vervolging in medische zaken.” In die kern komt die aanwijzing erop neer dat het Openbaar Ministerie nauw samenwerkt met de IGJ. Het Openbaar Ministerie probeert zo snel mogelijk te achterhalen of er sprake is van een strafbaar feit. Is dat niet het geval, dan houdt het strafrechtelijke traject op. Is dat wel het geval, dan beoordeelt het Openbaar Ministerie of het strafbaar feit bewijsbaar is en of vervolging ook opportuun is. Voordat een officier van justitie tot vervolging overgaat, vraagt hij of zij het Expertisecentrum Medische Zaken om advies..

Wettelijk gezien is het mogelijk dat een verdachte zich zowel in een tuchtrechtelijke als strafrechtelijke procedure heeft te verantwoorden. Indien de verdachte zorgverlener arbeidsrechtelijk, civielrechtelijk of tuchtrechtelijk geconfronteerd is met de gevolgen van zijn handelen, kan het onder omstandigheden niet opportuun (meer) zijn een strafrechtelijke vervolging te starten. Voordat een officier van justitie strafvervolging in een medische zaak instelt, vraagt hij het Expertisecentrum Medische Zaken om advies.

De genoemde artikelen uit het Wetboek van Strafrecht kennen beide ofwel het bestanddeel ‘opzet' ofwel het bestanddeel ‘schuld'. Daarom kan het OM alleen dan een strafvervolging op basis van deze artikelen instellen als bewijs vergaard is voor het ‘opzet' of de ‘schuld' van de verdachte.